Ιερό του Μενέλαου και της Ωραίας Ελένης. Περίπου 10 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά της Σπάρτης, στην ανατολική όχθη του Ευρώτα ποταμού, υπάρχει ένα επιβλητικό μνημείο που μόλις το αντικρίζεις αντιλαμβάνεσαι πως προσπαθεί να σε έλξει προς το μέρος του. Νιώθεις να σε μαγνητίζει και να σε ωθεί να το προσεγγίσεις, χωρίς να γνωρίζεις το γιατί. Είναι αυτή η ανεξήγητη ενέργεια που εκπέμπει αιώνες τώρα. Πρόκειται για τον αρχαιολογικό χώρο του Ιερού του μυθικού βασιλιά της Σπάρτης Μενέλαου και της Ωραίας Ελένης, γνωστό και ως «Μενελάειον» ή «Μενελάϊα», έναν από τους σημαντικότερους πόλους έλξης των τουριστών που θα βρεθούν στη Λακωνία.
Ιερό Μενέλαου - Ωραίας Ελένης: Ο θρόνος με την απεριόριστη θέα
Κατά την αρχαιότητα αποκαλούνταν Θεράπνη και η μετάβαση έως εκεί είναι σχετικά εύκολη. Από την πόλη της Σπάρτης κατευθύνεστε προς τον οικισμό Αφισίο (4 χιλιόμετρα απόσταση) και ακολούθως συνεχίζοντας να κινείστε στον παρακαμπτήριο δρόμο της λακωνικής πρωτεύουσας στρίβετε αριστερά μόλις δείτε μια μικρή ταμπέλα που λέει «Προς Ιερό Ναό Μεταμορφώσεως του Σωτήρος». Πλέον ο δρόμος στενεύει και γίνεται ανηφορικός αλλά και χωματόδρομος όσο πλησιάζουμε προς τον αρχαιολογικό χώρο με το πυραμοειδές σχήμα που βρίσκεται στην κορυφή του λόφου, ανάμεσα σε ελαιώνες και αγριολούλουδα. Καλό θα ήταν να αφήσετε το αυτοκίνητο στον χώρο μπροστά από τον ναό της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος που υπάρχει χώρος και να συνεχίσετε το υπόλοιπο μισό χιλιόμετρο προς το Μενελάειον με τα πόδια.
Φθάνοντας στην κορυφή νιώθετε σαν να είστε σε έναν φυσικό θρόνο με απεριόριστη θέα στην κοιλάδα της Σπάρτης και τον επιβλητικό Ταΰγετο. Σας πλημμυρίζουν αισθήματα δέους και γαλήνης για το κάλλος της περιοχής, ειδικά εάν βρεθείτε εκεί την ώρα που βασιλεύει ο ήλιος. Το ιερό, που περιλαμβάνει έναν βωμό και έναν περίβολο, ξεκίνησε να κατασκευάζεται τον 8ο αιώνα π.Χ. Στους επόμενους αιώνες προστέθηκαν διάφορα ακόμη τμήματα στον χώρο και εικάζεται ότι είχαν στηθεί και αγάλματα του Μενέλαου και της Ωραίας Ελένης. Κατά τον Παυσανία, το ζευγάρι ετάφη σε αυτό το σημείο.
Ο μύθος του Μενέλαου και της Ωραίας Ελένης
Σύμφωνα με τη μυθολογία ο Μενέλαος ήταν βασιλιάς της Σπάρτης και αδελφός του Αγαμέμνονα. Είχε παντρευτεί την ξακουστή για την ομορφιά της Ελένη, η οποία ήταν μια από τις πολλές κόρες του Δία. Όταν ο Μενέλαος έλειπε σε ταξίδι στην Κρήτη, επισκέφθηκε την πόλη του ο Πάρις, γιος του βασιλιάς της Τροίας. Μόλις αντίκρισε την Ελένη έμεινε με το στόμα ανοικτό από το κάλλος της. Με τη βοήθεια της θεάς Αφροδίτης την απήγαγε και την πήρε μαζί του, στην πατρίδα του. Επιστρέφοντας στη Σπάρτη ο Μενέλαος και έχοντας ενημερωθεί για το τι είχε συμβεί, ζήτησε από τον αδελφό του και τους υπόλοιπους ηγεμόνες να υπερασπιστούν την τιμή της Ελλάδας και να φέρουν πίσω την Ελένη. Ο ίδιος ναύλωσε 60 πλοία για την τρωική εκστρατεία, ενώ εκατοντάδες άλλα του διέθεσαν οι πόλεις – κράτη της περιοχής, συγκροτώντας έναν πανίσχυρο στόλο.
Στην Τροία ο Μενέλαος τραυμάτισε σοβαρά τον Πάρι κατά τη διάρκεια μονομαχίας, χωρίς όμως να τον σκοτώσει, καθώς η θέα Αφροδίτη μερίμνησε ώστε να τον απομακρύνει με υπερφυσικό τρόπο από το σημείο. Κατά την άλωση της πόλης από τους Έλληνες, ο βασιλιάς της Σπάρτης έτρεξε στο σπίτι που βρισκόταν η Ελένη και την έσυρε από τα μαλλιά μέχρι τα ελληνικά πλοία. Σύμφωνα όμως με μια άλλη παράδοση, η Ελένη κατέφυγε στον οικιακό βωμό και ενώ ο Μενέλαος ήθελε αρχικά να τη σκοτώσει, συμφιλιώθηκε τελικά μαζί της με τη βοήθεια των θεών.
Αναδρομή στην ιστορία
Ο λόφος κατοικούνταν ήδη από τα μεσοελλαδικά χρόνια (εποχή του Χαλκού), δηλαδή γύρω στο 3.300 π.Χ., όπως έδειξαν οι ανασκαφικές έρευνες που πραγματοποίησε στην περιοχή η Βρετανική Αρχαιολογική Σχολής, υπό την εποπτεία του H. W. Catling. Κατά την πρώιμη μυκηναϊκή εποχή φαίνεται ότι απετέλεσε ένα σημαντικό διοικητικό κέντρο της μυκηναϊκής Λακωνίας, αφού μετά τα μέσα του 15ου αιώνα π.Χ. (Υστεροελλαδική περίοδος) κατασκευάστηκε στο λόφο σύμφωνα με την αρχαιολόγο Ελένη Ζαββού, ένα σύνθετο μεγαροειδές οικοδόμημα, γνωστό ως «Μέγαρο I» (Mansion I). Το κτήριο όμως καταστράφηκε γρήγορα και περίπου στην ίδια θέση οικοδομήθηκε ένα νέο σύνθετο κτηριακό συγκρότημα με τη συμβατική ονομασία «Μέγαρο II» (Mansion II) στις αρχές του 14ου αιώνα π.Χ. που όμως και πάλι καταστράφηκε. Τμήμα του δεύτερου μεγαροειδούς οικοδομήματος επισκευάστηκε κατά τον 13ο αιώνα π.Χ.
Κατά τον 8ο αιώνα π.Χ. ξεκίνησε η λατρεία του Μενέλαου και της Ωραίας Ελένης στην κορυφή του λόφου της Θεράπνης, η οποία συνεχίστηκε μέχρι τους ελληνιστικούς χρόνους. H οικοδόμηση του πρώτου ναού στο χώρο τοποθετείται από τους αρχαιολόγους περί τα τέλη του 7ου αιώνα π.Χ. ή αρχές του 6ου αιώνα π.Χ. ενώ οι οικοδομικές παρεμβάσεις των αρχών του 5ου αιώνα π.Χ. (κατασκευή μνημειακού κρηπιδώματος με κεκλιμένο επίπεδο στη δυτική πλευρά) συντέλεσαν στη δημιουργία ενός ιερού αντάξιου που ήταν των μυθικών ηρώων της Σπάρτης.
Οι ανασκαφές στο λόφο
Ο χώρος κέντρισε το ενδιαφέρον αρκετών μελετητών, με το Μενελάειον να αναγνωρίζεται ως ηρώον το 1833 από τον Γερμανό ελληνιστή και πρώτο καθηγητή αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, Λουδοβίκο Ρος που πραγματοποίησε μικρής έκτασης ανασκαφική έρευνα ανακαλύπτοντας μολύβδινα αναθηματικά ειδώλια λακωνικού τύπου. Τη θέση επισκέφθηκε και ο ομοεθνής του επιχειρηματίας και πρωτοπόρος στον χώρο της αρχαιολογίας Ερρίκος Σλήμαν, διερευνώντας την πιθανότητα διενέργειας ανασκαφών, ωστόσο θεώρησε ότι δεν υπήρχαν μυκηναϊκά κατάλοιπα εκεί, κάτι που διαψεύστηκε πολύ γρήγορα, καθώς το 1899 ο Έλληνας αρχαιολόγος Χρήστος Τούντας με πενιχρά μέσα, εντόπισε αντικείμενα που ανάγονται στη μυκηναϊκή εποχή.
Τμήμα του του ιερού του Μενέλαου και της Ελένης ερευνήθηκε και από τον Παναγιώτη Kαστριώτη το έτος 1899, ωστόσο η συστηματική ανασκαφική έρευνα έγινε από την Βρετανική Αρχαιολογική Σχολή Αθηνών τα έτη 1909-10 από τους Τζον Πέρσιβαλ Ντρουπ, Χόμερ Τόμσον και Άλαν Γουέις, οπότε και οπότε αποκαλύφτηκε τμήμα μυκηναϊκού κτίσματος στα βορειοανατολικά του χώρου. Μάλιστα προχώρησαν και σε στερέωση και μερική αναστήλωση των τοίχων των κτηρίων που σώζονται με τη χρήση σκυροδέματος.
Στις μέρες μας, το Μενελάειον Σπάρτης υπάγεται στην Εφορεία Αρχαιοτήτων Λακωνίας και ως ανοικτός χώρος χωρίς οποιασδήποτε μορφής περίφραξη, είναι προσβάσιμος οποιαδήποτε ώρα και ημέρα του χρόνου.
Μάθετε περισσότερα: realsparta.gr
Ταξίδια στην Ελλάδα
Μυστράς: Η εντυπωσιακή καστροπολιτεία, ένα μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς
Ταΰγετος: Πεζοπορία στο μυθικό βουνό της Λακωνίας
