Ταξίδι στο Άγιο Όρος. Εκεί όπου μια ολόκληρη χερσόνησος είναι αφιερωμένη στην προσευχή στον Θεό. Στο έδαφος της απλώνεται μια από τις παλαιότερες μοναστικές κοινότητες στον παγκόσμιο χάρτη. Η χριστιανική παρουσία του βουνού, το οποίο κατοικείται από τα αρχαία χρόνια, έχει μοναστική παράδοση 1.800 χρόνων - τουλάχιστον από τον 9ο αιώνα. Σήμερα, στο Άγιο Όρος, υπάρχουν 20 μοναστήρια από τα οποία τα 17 είναι ελληνικά, ένα ρώσικο, ένα βουλγάρικο και ένα σέρβικο.
Ταξίδι στο Άγιο Όρος: Ένας ξεχωριστός τόπος σε ολόκληρο τον κόσμο
Στην προχριστιανική εποχή, η χερσόνησος ονομαζόταν Ακτή ή Άθως. Το όνομα της το πήρε από το ομώνυμο όρος που υπάρχει σ’ αυτήν με ύψος 2033 μέτρα. Αυτή η χερσόνησος είναι η ανατολικότερη από τις τρεις στην Χαλκιδική και απλώνεται μεταξύ των κόλπων του Στρυμονικού, και συγκεκριμένα από τον κόλπο της Ιερισσού (ανατολικά), και του Σιγγιτικού κόλπου (δυτικά). Έχει έκταση 336 τετραγωνικά χιλιόμετρα. Σε αυτά τα μοναστήρια, εκπληκτικής αρχιτεκτονικής, σε σπηλιές και σκήτες, ζουν πάνω από δύο χιλιάδες μοναχοί, μια ζωή απομονωμένη από τα εγκόσμια και ακραία λιτή.
Το 1988, το Άγιο Όρος συμπεριλήφθηκε στα Μνημεία Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO για τη μοναδική αξία του σε παγκόσμιο επίπεδο. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται στο σχετικό ιστότοπο της UNESCO, πρόκειται για: «έναν τεράστιο πλούτο ιστορικής, καλλιτεχνικής και πολιτιστικής κληρονομιάς που διαφυλάσσεται από μια μοναστική κοινότητα για 12 αιώνες και που αποτελεί ένα ζωντανό αρχείο δραστηριοτήτων». Μάλιστα, στο Άγιο Όρος διασώζονται αριστουργήματα της βυζαντινής ζωγραφικής, μεταξύ αυτών και έργα των δύο σημαντικότερων σχολών, της Μακεδονικής και της Κρητικής.
Εκτός από το μυσταγωγικό σκηνικό που δημιουργούν οι μονές αλλά και η ίδια η ζωή των μοναχών, ο τόπος διατηρεί και μια πλούσια χλωρίδα και πανίδα χάρη στην προσεκτική διαχείριση των δασών και την εφαρμογή παραδοσιακών γεωργικών πρακτικών. Για αυτό το πλούσιο φυσικό της τοπίο, η χερσόνησος του Άθω είναι και μέλος του Ευρωπαϊκού Δικτύου NATURA 2000.
Ο ταξιδιώτης που πραγματοποιεί ταξίδι στο Άγιο όρος, μαγεύεται από τα κελιά των μοναχών. Οι σκήτες μοιάζουν να κρέμονται από μια κλωστή στην άκρη των γκρεμών. Μέχρι πριν από κάποια χρόνια, στις μονές, εκτός από τον κοινοβιακό τρόπο ζωής υπήρχε και ο ιδιόρρυθμος, δηλαδή μοναχοί που ζούσαν κατά μόνας και όχι κοινοβιακά. Πια, όλες οι μονές ακολουθούν τον κοινόβιο τρόπο ζωής. Επίσης, όλες ακολουθούν το Ιουλιανό ημερολόγιο (δηλαδή 13 μέρες πίσω) και υπολογίζουν την έναρξη της ημέρας με τη δύση του ηλίου, εκτός από τη μονή Ιβήρων όπου η ημέρα ξεκινά από την ανατολή.
Ταξίδι στο Άγιο Όρος: Τι είναι το «Διαμονητήριο»
Όπως είναι πια πασίγνωστο, η είσοδος επιτρέπεται μόνο με την έκδοση του «Διαμονητηρίου», μιας ειδικής άδειας που εκδίδεται από τα γραφεία προσκυνητών της Ιεράς Επιστασίας στη Θεσσαλονίκη και την Ουρανούπολη Χαλκιδικής. Η μεταφορά στο Άγιο Όρος πραγματοποιείται μόνο με πλοιάριο. Στην πραγματικότητα όμως, το «άβατον» ισχύει από την αρχή της σύστασης της αθωνικής πολιτείας.
Καθώς υπάρχει περιορισμός επισκεπτών ανά ημέρα, οι άντρες επισκέπτες πρέπει πριν από την επίσκεψη τους να επικοινωνήσουν με το Γραφείο Προσκυνητών του Αγίου Όρους στη Θεσσαλονίκη ώστε να κλείσουν θέση (Τηλέφωνο: 2310 252575).
Η χερσόνησος από τα αρχαία χρόνια
Σύμφωνα με την αρχαία ελληνική μυθολογία, το όρος Άθως δημιουργήθηκε όταν ο γίγαντας Άθως άρπαξε ένα βράχο (βουνό της Θράκης) και το έριξε κατά των Θεών αλλά αυτός έπεσε τελικά στην άκρη της Χαλκιδικής.
Στη συνέχεια, αρκετές πληροφορίες για τις πόλεις και τους κατοίκους τής χερσονήσου μας έχουν έρθει από τον Ηρόδοτο, τον Θουκυδίδη, τον Σκύλαξ κ.α. Είναι αυτοί που μας έχουν πληροφορήσει για τις πόλεις του Άθω: τη Σάνη, το Δίον, την Ολόφυξο, την Ακρόαθω ή Ακροθώους, τη Θύσσο, τη Χαλανδρία, την «Ουρανίαν Πόλιν» (Ουρανούπολη), την Κορασία. Μάλιστα η Άθως ήταν ήδη από τα αρχαία χρόνια διοικητικά αυτοδύναμη και ανεξάρτητη όπως και όλες οι παραπάνω πόλεις.
Το κήρυγμα του Ευαγγελίου μεταδόθηκε στους κατοίκους της χερσονήσου από τα πρώτα χρόνια του Χριστιανισμού. Σύμφωνα με την παράδοση, ο Μέγας Κωνσταντίνος έχτισε εδώ τρεις ναούς προς τιμήν της Υπεραγίας Θεοτόκου. Ένας από αυτούς, δημιουργήθηκε στο κέντρο της χερσονήσου, στη θέση όπου είναι σήμερα ο Ναός του Πρωτάτου, στις Καρυές.
Είναι αυτή την περίοδο που αρχίζουν να υπάρχουν οι πρώτες μαρτυρίες πως στην είσοδο της χερσονήσου μοναχοί, δημιουργούν μοναστήρια και οργανώνονται σε κοινότητα. Ήδη από τον 7ο αιώνα υπάρχει πλέον οργανωμένος μοναχισμός στο Άγιον όρος. Ίσως ο πιο παλιός γνωστός μοναχός που ασκήτεψε στο Άγιον όρος να είναι ο όσιος Πέτρος ο Αθωνίτης, ο οποίος επί 53 χρόνια, ασκήτεψε σε δύσβατη περιοχή του Αγίου Όρους.
Ακολουθούν πέντε σημαντικές μονές στη χερσόνησο...
Ιερά Μονή Μεγίστης Λαύρας
Είναι η μονή στην οποία έκανε την εμφάνισή του ένας νέος αρχιτεκτονικός ρυθμός ναού , ο οποίος και ονομάστηκε «αγιορείτικος». Χτίσθηκε από τον Όσιο Αθανάσιο το 963 μ.Χ. στην άκρη της χερσονήσου πάνω στα ερείπια της αρχαίας πόλεως «Ακρόαθως». Το μοναστήρι βοηθήθηκε στην αρχή από τους αυτοκράτορες Νικηφόρο Φωκά και Ιωάννη Τσιμισκή. Το σκευοφυλάκιο της μονής είναι πολύ πλούσιο σε κειμήλια. Ανάμεσα σε αυτά και ο σάκκος (αυτοκρατορικό ένδυμα), το στέμμα και το ευαγγέλιο του Νικηφόρου Φωκά. Επίσης, στη βιβλιοθήκη υπάρχουν γύρω στα 2050 χειρόγραφα και πάνω από 30.000 έντυπα βιβλία.
Ταξίδι στο Άγιο Όρος: Ιερά Μονή Βατοπεδίου
Ψηφιδωτές εικόνες, τοιχογραφίες και φορητές εικόνες κοσμούν όλα τα σημεία αυτής της μονής. Στην πλούσια βιβλιοθήκη της φυλάσσονται σπάνια βιβλία, κώδικες, 2.000 χειρόγραφα και πάνω από 40.000 έντυπα βιβλία. Μεταξύ των χειρόγραφων είναι και το αρχαιότερο και μοναδικό αντίγραφο της Γεωγραφίας του Πτολεμαίου. Ιδρύθηκε πάνω στα ερείπια παλαιότερης Μονής από τους μαθητές του Οσίου Αθανασίου μεταξύ των ετών 972-980 μ.Χ. Σύμφωνα με την παράδοση, η ονομασία της συνδέεται με τη διάσωση του Αρκαδίου, γιου του αυτοκράτορα Θεοδοσίου. Η ιστορία θέλει το πλοίο στο οποίο επέβαινε ο Αρκάδιος ταξιδεύοντας από την Κωνσταντινούπολη για τη Ρώμη, όταν ήταν παιδί, να ναυαγεί πλησίον της ακτής του Άθω. Ο Αρκάδιος σώθηκε με θαύμα της Παναγίας. Βρέθηκε κάτω από μια βάτο εκεί που σήμερα είναι κτισμένο το Μοναστήρι (βάτος + παιδί = Βατοπαίδι).
Ιερά Μονή Ζωγράφου
Ιδρύθηκε τον 10ο αιώνα από τρία αδέλφια που κατάγονταν από την Αχρίδα - τον Μωυσή, τον Ααρών και τον Ιωάννη. Από το 1845, η πλειοψηφία των μοναχών είναι βουλγαρικής καταγωγής. Στη βιβλιοθήκη της υπάρχουν πολλά ελληνικά και σλαβικά χειρόγραφα. Μεταξύ αυτών διακρίνεται το πρώτο γραπτό κείμενο της νεότερης βουλγαρικής φιλολογίας και την υπογραφή του Παϊσίου.
Ταξίδι στο Άγιο Όρος: Ιερά Μονή Εσφιγμένου
Ιδρύθηκε πριν από τον 11ο αιώνα στα βορειοδυτικά παράλια της χερσονήσου. Πρόκειται για την Μονή που ανέλαβε το μεγαλύτερο βάρος της επανάστασης του 1821. Στο σκευοφυλάκιο της φυλάσσεται χρυσοκέντητο τεμάχιο υφάσματος από τη σκηνή του Μεγάλου Ναπολέοντα ενώ στη βιβλιοθήκη υπάρχει ένα παλίμψηστο Ευαγγέλιο, του οποίου η παλαιά γραφή υπολογίζεται ότι είναι του 6ου αιώνα μ.Χ.
Χρήσιμη πληροφορία για την επίσκεψη σας στο Άγιον όρος και τις Μονές του- Από την Ιερισσό μπορεί ο επισκέπτης να επισκεφθεί με ταχύπλοο σκάφος τις Μονές: Ιβήρων, Μορφωνού, Βατοπεδίου, Χιλανδαρίου, Παντοκράτορος, Εσφιγμένου και Σταυρονικήτα. Για τις υπόλοιπες, θα πρέπει να φτάσει με ταχύπλοο (3 ώρες) στην μονή Ιβήρων και από εκεί να πάρει το λεωφορείο που κάνει μισή ώρα μέχρι τις Καρυές ώστε να προσεγγίσει και τις υπόλοιπες. Από την Ουρανούπολη αναχωρούν τα ταχύπλοα που κάνουν στάση στις μονές: Παντελεήμονος, Δοχειαρίου, Αγίου Παύλου, Ξενοφώντος, Γρηγορίου, Διονυσίου και στις παρακάτω σκήτες: Αγία Άννα, Κατουνάκια, Νέα Σκήτη και Καυσοκαλύβια.
Ιερά Μονή Αγίου Παύλου
Ιδρύθηκε στους πρόποδες του Άθω από τον όσιο Παύλο τον Ξηροποταμηνό. Στην αρχή λειτούργησε ως κελί και αργότερα εξελίχθηκε σε Μονή προς τιμήν του Αγίου. Η βιβλιοθήκη περιλαμβάνει περισσότερα από 495 χειρόγραφα και περίπου 18.000 έντυπα βιβλία.
Ιερά Μονή Σταυρονικήτα
Είναι παραλιακή και βρίσκεται βόρεια των Καρυών. Το Καθολικό είναι τοιχογραφημένο από τον σπουδαίο αγιογράφο Θεοφάνη τον Κρητικό, εκπρόσωπο της Κρητικής Σχολής του 16ου αιώνα. Η βιβλιοθήκη περιέχει 169 ελληνικούς κώδικες. Οι 58 παλαιότεροι είναι περγαμηνοί και χρονολογούνται από τον 10ο μέχρι τον 15ο αιώνα.
Η μακρά ζωή των μοναχών και το μυστικό της διατροφής τους
Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα στοιχεία για τη ζωή των μοναχών σε αυτό το απίστευτο μέρος του κόσμου είναι πως οι περισσότεροι πεθαίνουν μετά τα 85 τους χρόνια. Κάποιοι άλλοι -όχι λίγοι- φτάνουν και ξεπερνούν τα 90, 95 χρόνια ακόμα και τα 100 χρόνια. Ένα ταξίδι στο Άγιο όρο θα σας πείσει, βλέποντας και συνομιλώντας με τους ανθρώπους εκεί. Οι ασθένειες της σύγχρονης ζωής όπως για παράδειγμα τα καρδιολογικά περιστατικά, η χοληστερίνη, η πίεση κοκ είναι απούσες είναι για τους μοναχούς. Για την πλειονότητα των κατοίκων εδώ το νήμα της ζωής τους κόβεται από τα βαθιά γεράματα. Η απάντηση στο γιατί τα πηγαίνουν περίφημα από άποψη υγείας είναι εξαιρετικά απλή και ακούει στη λέξη «διατροφή». Η νηστεία τηρείται αυστηρά ενώ ακόμα και στις γιορτές, όπως το Πάσχα, οι μοναχοί δεν τρώνε κρέας.
Στην πραγματικότητα, δεν τρώνε κρέας ποτέ. Αντ’ αυτού, προτιμούν όσπρια και σπανιότερα το ψάρι. Επίσης, δεν χρησιμοποιούν καρυκεύματα στο φαγητό τους, αποφεύγουν τα λίπη και το βούτυρο. Το Α και τω Ω της διατροφής τους στηρίζεται στα λαχανικά, στα φρούτα στο ψωμί αλλά και στο τυρί, τα αυγά και σε μια μεγάλη ποικιλία από πίτες. Όλα τα φαγητά και τα γλυκά φτιάχνονται με ελαιόλαδο. Επίσης, οι μοναχοί εδώ έχουν διατηρήσει στο φαγητό το βυζαντινό ωράριο (το οποίο έχει ως βάση του το ηλιοβασίλεμα στο φαγητό). Αυτό στην πράξη σημαίνει πως το μεσημεριανό γεύμα καταναλώνεται στις 8 το πρωί, ενώ το βραδινό δείπνο στις 6 το απόγευμα.
Με το που δύει ο ήλιος αυτομάτως τελειώνει η μέρα και η συγκεκριμένη στιγμή συμπίπτει για τους μοναχούς με τις 12 τα μεσάνυχτα. Η καθημερινή ζωή των μοναχών αποτελείται από εκκλησιασμό, προσευχή, δουλειά και μαγείρεμα. Μερικές από τις πεντανόστιμες συνταγές πιτών που φτιάχνουν οι μοναχοί είναι οι εξής: σουσαμόπιτα, κολοκυθόπιτα αλάδωτη, καλαμποκόπιτα με μανιτάρια, μανιταρόπιτα με σπανάκι, μηλόπιτα με λάδι ή με ταχίνι.
Μια από τις ασχολίες τους είναι και η παρασκευή εκλεκτών οίνων. Οι ρίζες της αμπελοκαλλιέργειας στο Άγιο Όρος βρίσκονται στην αρχαιότητα, όπως περιγράφεται και σε αρχαία κείμενα. Σχεδόν κάθε μονή έχει δικό της χώρο οινοποίησης. Άλλωστε, το Άγιο Όρος υπήρξε φυτώριο καλλιέργειας γηγενών ποικιλιών, όπως το Λημνιό, το Φωκιανό, ο Ροδίτης ή το Μοσχάτο Αλεξανδρείας. Πέρα από τα δυνατά ερυθρά κρασιά, οι μοναχοί παρήγαγαν και επιδόρπια κρασιά από λιαστά σταφύλια και ενισχυμένα κρασιά (λικέρ).
