Μοναστηράκι. Η πλατεία Μοναστηριακού είναι ίσως αυτή η ιστορική πλατεία της πόλης όπου εδώ και δεκαετίες ολόκληρες αποτελεί σταθερά το πιο γλυκό και ελπιδοφόρο ραντεβού των Αθηναίων. Άλλωστε ποια αρχή είναι καλύτερη από αυτήν που ξεκινάει μέσα στην αγκαλιά της Ακρόπολης; Το πολύχρωμο λιθόστρωτο την καλύπτει, σαν χαλί. Αυτή η επίστρωση με μωσαϊκούς κυβόλιθους από μάρμαρο, πέτρα και σκαλιστό μαντέμι, συμβολίζουν την ποικιλοχρωμία των λαών της Μεσογείου.
Οι ασταμάτητες ροές του κόσμου που περνούν ή κάθονται σε αυτή την πλατεία, άνθρωποι όλων των ηλικιών από όλο το λεκανοπέδιο, πλανόδιοι πωλητές, περιπλανώμενοι street καλλιτέχνες και τουρίστες, συμπυκνώνουν όλα τα διαφορετικά πρόσωπα της Αθήνας. Το ίδιο το Μοναστηράκι είναι ένα μείγμα ρυθμών, εποχών και πολιτισμών. Άλλωστε, η πλατεία δεν είναι αποτέλεσμα αστικού σχεδιασμού, αλλά ένα σημείο όπου ακολουθούσε πάντα τις διαδοχικές μεταβολές του αστικού ιστού. Ο προφυλαγμένος χώρος πάντως που δημιουργείται μέσα της μοιάζει με μια «θεατρική σκηνή» που επιτρέπει στους θεατές να κερδίζουν εικόνες της πόλης από διαφορετικές πλευρές και οπτικές γωνίες. Σημειώνεται ότι στα χρόνια της τουρκοκρατίας η ευρύτερη περιοχή του Μοναστηρακίου αποτελούσε την έδρα του εμπορικού κέντρου της πόλης (Σταροπάζαρο, Πάνω και Κάτω Παζάρι),
Δίπλα από τον ηλεκτρικό σταθμό αρχίζει η ιστορική οδός Ηφαίστου. Κάποτε, σε αυτό το γραφικό δρομάκι ήταν συγκεντρωμένα τα σιδεράδικα της Αθήνας ενώ όλη η περιοχή ήταν γνωστή ως τα «Γύφτικα». Ο λόγος της ονομασίας είναι πως σύμφωνα με τους ιστορικούς και αθηναιογράφους η περιοχή είχε αρχικά δημιουργηθεί από γύφτους που μετακινήθηκαν απ’ την Αίγυπτο στην Ελλάδα λίγο πριν την Τουρκοκρατία. Λίγο παρακάτω, και πιο συγκεκριμένα στην οδό Αθηνάς, υπάρχει ο εκκλησάκι στο κέντρο της Αθήνας που μάλλον δεν έχεις παρατηρήσει.
Μετά την ανέγερση του σταθμού του ηλεκτρικού, η εμπορική οδός Ηφαίστου, η οποία έφτανε κάποτε μέχρι την πλατεία της Μητρόπολης, διχοτομήθηκε. Το ανατολικό τμήμα της ονομάστηκε «Πανδρόσου» και το δυτικό παρέμεινε ως «Ηφαίστου». Στην Πανδρόσου δημιουργήθηκαν πολλά τσαρουχάδικα. Και οι δύο δρόμοι για πολλά χρόνια στέγασαν βιοτέχνες και εργαστήρια χειροποίητων ειδών, κατά βάση υποδημάτων και αξεσουάρ από δέρμα.
Καθώς η Αθήνα άρχισε κάποια στιγμή να γνωρίζει και αυτή τον μαζικό τουρισμό, η πλειονότητα αυτών των καταστημάτων άρχισε να πουλά κοσμήματα, σουβενίρ, είδη λαϊκής τέχνης, αντίγραφα μουσειακών εκθεμάτων, ρούχα, χειροποίητα σανδάλια κτλ. Όσο για την οδό Ηφαίστου στη είσοδο της από την πλατεία Μοναστηρακίου αρχίζει το ελληνικό «Fleat Market» ενώ κάθετα σ' αυτήν υπάρχουν μικρά σοκάκια με παλαιοπωλεία, παλαιοβιβλιοπωλεία ή δισκοπωλεία, στα οποία οι εραστές των αντικειμένων που έχουν παρελθόν στην πλάτη τους, ψάχνουν να ξετρυπώσουν second hand ή παλιούς θησαυρούς.
Το απόγειο της δόξας
Τη δεκαετία του '70 και '80 αυτός ο δρόμος βρέθηκε στο απόγειο της δόξας του καθώς αποτέλεσε σημείο συνάντησης όλων των εφήβων και νέων ανθρώπων που διψούσαν να ανακαλύψουν το «μαγικό» κέντρο της Αθήνας, ορμώμενοι από τις υποτυπώδεις σε διασκέδαση και εμπόριο, λαϊκές συνοικίες όπου ζούσαν σε όλο το λεκανοπέδιο. Το Μοναστηράκι έκανε τότε ακόμα πιο έντονη την ταυτότητα της συνάντησης και ζύμωσης (πολιτικής και πολιτιστικής) όλων των παιδιών που οι οικογένειες τους είχαν έρθει από την επαρχία. Και μόνο τα ξεχωριστά ρούχα, βιβλία και μουσικές που πωλούνταν εδώ έφταναν και περίσσευαν για να χαρίζουν σε κάθε πιτσιρικά επισκέπτη την προσωπική του αίσθηση επανάστασης (η οποία για παράδειγμα μέσα στα άλλα είχε να κάνει και με μια καλή... ψαριά σπάνιων βινυλίων).
Η Ηφαίστου συνεχίζει ακόμα και σήμερα να αποτελεί έναν μικρό εμπορικό παράδεισο για κάθε Αθηναίο έφηβο που σέβεται τον εαυτό του. Εδώ θα αγοράσει άλλωστε κάθε «σήμα κατατεθέν» της περαστικής του εφηβικής ταυτότητας- από τα πιο ψαγμένα στυλάτα sneaker, στα άρβυλα, στα στρατιωτικά μπουφάν κι από εκεί στα φανταχτερά και εναλλακτικά μπιζού, στα καπέλα και σκουλαρίκια όλων των ειδών, τις σημαίες, τις ονειροπαγίδες για το δωμάτιο και πάει λέγοντας. Αυτό που κάνει ακόμα πιο ενδιαφέρουσα την εικόνα είναι πως τα περισσότερα από αυτά τα πολύχρωμα μαγαζιά, καθένα από το οποίο παίζει και μια μουσική στην διαπασών, χρονολογούνται από τον 19ο αιώνα.
Στα μισά της Ηφαίστου, ένα στενό οδηγεί στην πλατεία Αβησσυνίας. Μέχρι το 1875 αυτή η μικρή αθηναϊκή φέτα ονομαζόταν Μαγγαναριά, λόγω της εκκλησούλας του Αγίου Νικολάου Μαγγαναρίας, προστάτη των εργαζομένων στα μετάξια και στα εργαστήρια των μεταξουργών που ήταν μαζεμένα στην περιοχή. Το εκκλησάκι κατεδαφίστηκε το 1848.
Το πως ξεκίνησε πάντως η ιδέα για αυτό το παζάρι έχει το ενδιαφέρον της. Σύμφωνα με τους εμπόρους της περιοχής, μία Κυριακή, γυρίζοντας ο Γιουσουρούμ μούσκεμα από μία μπόρα που τον είχε βρει στον δρόμο, έβγαλε τα ρούχα του να στεγνώσουν, μπροστά στο σπίτι του, στην πλατεία. Σε λίγο οι περαστικοί άρχισαν να τον ρωτούν αν τα πουλούσε. Και κάπως έτσι ο δαιμόνιος Γιουσουρούμ άρχισε τις Κυριακές να πουλά ρούχα που μάζευε. Μέλος αυτής της οικογένειας, ο Ηλίας Γιουσουρούμ, διετέλεσε αντιπρόεδρος του Σωματείου Παλαιοπωλών από το 1912.
Σήμερα, η μικρή αυτή πλατεία είναι γνωστή για τα παλαιοπωλεία και τα επιπλάδικα που επισκευάζουν παλιά κομμάτια. Την ίδια στιγμή, ο επισκέπτης μπορεί να βρει εδώ από σπάνια κινέζικα βάζα, σπάνια τεύχη «Αλμανάκ» και Asterix μέχρι κεντητά στο χέρι τραπεζομάντηλα 80 ετών, επάργυρα πιρούνια και κουτάλια και καρέκλες αντίκες. Όλα στοιβάζονται το ένα δίπλα στο άλλο δίνοντας μια εικόνα θεατρικών παρασκηνίων του μεσοπολέμου.
Πράγματα που ίσως δε γνωρίζεις για το Μοναστηράκι
Η περιοχή οφείλει το όνομά της στο υποκοριστικό-χαϊδευτικό που έλαβε το 1868. Τότε, το «Μεγάλο Μοναστήρι της Παντάνασσας» καταλάμβανε τη σημερινή πλατεία στο Μοναστηράκι και έφτανε μέχρι την οδό Αγίας Ειρήνης. Το συγκεκριμένο μοναστήρι γνώρισε μεγάλη άνθηση την περίοδο της Τουρκοκρατίας, αλλά με το πέρασμα των χρόνων παρήκμασε τόσο ώστε από μοναστήρι έγινε... Μοναστηράκι. Ο ενοριακός ναός που βρίσκεται σήμερα στην πλατεία ήταν ο κεντρικός ναός της μονής και το μόνο κτίσμα που απέμεινε απ’ αυτήν.
Ο ηλεκτρικός σταθμός (ΗΣΑΠ) της περιοχής εγκαινιάστηκε στις 17 Μαΐου 1895. Είναι από τους πιο παλιούς της επίγειας γραμμής, που κατασκευάστηκε για να συνδέσει την πόλη με το λιμάνι του Πειραιά. Το αρχικό όνομα του σταθμού ήταν Μοναστήριον και έχει διατηρηθεί στις πινακίδες του σταθμού της γραμμής 1. Είναι εν μέρει υπαίθριος, τύπου ανοικτού ορύγματος, και εν μέρει υπόγειος. Εντός του του σταθμού που πια φιλοξενεί και γραμμή μετρό εκτίθεται μεγάλος αριθμός αρχαιολογικών ευρημάτων, από οικιστικά λείψανα από τον 8ο αιώνα π.Χ. (Γεωμετρική περίοδος) έως και τον 19ο αιώνα μ.Χ.. Και ακόμα: κτίρια, εργαστήρια, τάφοι και πλήθος συστημάτων ύδρευσης και αποχέτευσης, κάνουν αυτόν τον σταθμό πραγματικά ένα μικρό υπαίθριο μουσείο σαν νοητή βόλτα στην αρχαία Ελλάδα. Ο σταθμός έχει κατασκευαστεί επί της κοίτης του Ηριδανού ποταμού. Ο κάποτε ιερός ποταμός των Αθηναίων δημιούργησε μεγάλες προκλήσεις στη δημιουργία του μετρό. Τα ίχνη της χαμένης κοίτης του ανακαλύφθηκαν εκ νέου κατά τη διάρκεια αυτών των εργασιών και σήμερα είναι εν μέρει ορατά σε ειδικό εκθεσιακό χώρο.
Το Τζαμί Τζισταράκη που βρίσκεται στην πλατεία στο Μοναστηράκι πήρε το όνομά του από τον Οθωμανό Βοεβόδα της πόλης Μουσταφά, Αγά Τζισταράκη. Ήταν γνωστό και ως Τζαμί Κάτω Σιντριβανιού από το σιντριβάνι που υπήρχε κοντά, το οποίο τροφοδοτούσε ο Ηριδανός. Κάτω από το Τζαμί, πολλά από τα καταστήματα με τα δερμάτινα παπούτσια και τσάντες είναι οι ίδιοι χώροι πρωταρχικοί χώροι των τσαγκάρικων.
Τα πιο διάσημα αθηναϊκά σουβλάκια. Αυτά του Μπραϊκτάρη. Σερβίρονται σε ένα κατάστημα στην πάνω πλευρά της πλατείας, το οποίο βρίσκεται στη θέση του εδώ και 142 χρόνια. Στην πραγματικότητα, ο Σπύρος Μπαραϊκτάρης, ο οποίος ήρθε στην Αθήνα σε ηλικία 17 ετών, έμαθε όλα τα μυστικά της δουλειάς ως απλός υπάλληλος. Τη δεκαετία του ’80, αγόρασε το κατάστημα από τον τότε ιδιοκτήτη του μαγαζιού, Γιάννη Σιγάλα.
