«Απ’ το ’50 και μετά μάς έχουν πνίξει τα μπετά», τραγουδούσαν κάποτε οι Λαυρέντης Μαχαιρίτσας και Βασίλης Παπακωνσταντίνου περιγράφοντας το πώς άλλαζαν τα πάντα από την παλιά Αθήνα, στη νέα. Στην Ελλάδα αλλά στη ζωή μας. Εμάς, όμως, δεν μας ενδιαφέρει αυτή τη στιγμή μια ανάλυση της νεοελληνικής ιστορίας, αλλά το πώς στη σημερινή Αθήνα, αυτή την οποία έπνιξαν τα μπετά στο πέρασμα των δεκαετιών, δεν έχουν εξαφανιστεί μόνο οι κατοικίες, οι δρόμοι ή τα χωράφια που υπήρχαν κάποτε, αλλά και επαγγέλματα που δεν υπάρχουν πλέον και κάποτε ήταν… must στην ελληνική πρωτεύουσα.
Στα χωριά της ελληνικής επαρχίας θα ακούσει κάποιος ακόμη και σήμερα, κάποια στιγμή, τη συγκεκριμένη λέξη. Για τη νέα γενιά και ειδικά αυτή που μεγαλώνει στην Αθήνα, μάλλον πρόκειται για άγνωστη λέξη. Κι όμως, ο γανωτής ήταν κάποτε απαραίτητος για τις νοικοκυρές στο Θησείο ή στα Πατήσια, για παράδειγμα, οι οποίες έβλεπαν σε αυτόν τον… σωτήρα που θα αναλάβει να γανώσει χάλκια οικιακά σκεύη, όπως καζάνια, μαχαίρια ή πιρούνια.
Ο γανωτής άπλωνε τα εργαλεία της δουλειάς στην αυλή του σπιτιού, έλιωνε τον κασσίτερο στη γκαζιέρα, καθάριζε καλά το σκεύος και στη συνέχεια άλειφε το εσωτερικό του με σπίρτο, το έτριβε με τριμμένο κεραμίδι, έριχνε μέσα στο νησιαντήρι (χλωριούχο αμμώνιο), το βουτούσε σε μια λεκάνη με κρύο νερό και έκανε το τελικό σκούπισμα με βαμβάκι, προκειμένου το σκεύος να γυαλίζει.
Αγγειοπλάστης
Στην παλιά Αθήνα ο Κεραμεικός ήταν μια περιοχή που ήταν γεμάτη από αγγειοπλάστες, γεμάτη με εργαστήρια στα οποία έφτιαχναν ποτήρια, λυχνάρια, πιθάρια, αγγεία κλπ. Ο τεχνίτης τοποθετούσε τον πηλό στον δίσκο που ήταν στερεωμένος πάνω σε έναν κάθετο άξονα και από εκεί και πέρα έδινε όποιο σχήμα ήθελε.
Όταν το… έργο τέχνης ήταν έτοιμο, είτε το άφηνε στον ήλιο για να ξεραθεί, είτε το έβαζε στον φούρνο για να ψηθεί. Και από εκεί και πέρα, ήταν έτοιμο προς διακόσμηση.
Η εικόνα που έχουμε όλοι στο μυαλό μας για τον αχθοφόρο είναι αυτή ενός τύπου που περιμένει να πάρει τις βαλίτσες της οικογένειας για να τις μεταφέρει από το πλοίο στο αυτοκίνητο ή από το αυτοκίνητο στο δωμάτιο του ξενοδοχείου, για παράδειγμα. Κάποτε, όμως, στην Αθήνα ο αχθοφόρος ήταν πολύ πιο χρήσιμος.
Και πολύ πιο κουραστική η δουλειά του, ταυτόχρονα, αφού κυκλοφορούσε στην αγορά και εξυπηρετούσε κόσμο μεταφέροντας τα ψώνια τους μέχρι και την πόρτα του σπιτιού τους. Αρχικά αυτό το έκανε με την… πλάτη του, στη συνέχεια με τρίκυκλα και τώρα, πλέον, οι αχθοφόροι είναι… είδος προς εξαφάνιση.
Σαματατζής
Η λέξη «αυτοφοράκιας» χρησιμοποιείται ακόμη και σήμερα και περιγράφει έναν τύπο που δέχεται να… συλληφθεί για να το αποφύγει αυτό κάποιος άλλος. Κάτι παρόμοιο ήταν στην παλιά Αθήνα ο σαματατζής, ο οποίος είχε την εξής αποστολή: Όταν σε μια συνεδρίαση, σε μια συζήτηση τα πράγματα δεν πήγαιναν καλά για την πολιτική παράταξη ή τον πολιτικό που τον είχε προσλάβει, αυτός αποφάσιζε να επέμβει και φωνάζοντας διάφορα, τα οποία δεν ήταν και τόσο ευγενικά, προκαλούσε έναν χαμό.
Οι υπόλοιποι τα έβαζαν μαζί του, αυτός συνέχιζε να λέει τα δικά του, η κατάσταση έβγαινε εκτός ελέγχου, η συνεδρίαση ή συζήτηση λάμβανε τέλος υπό αυτές τις συνθήκες και η πολιτική παράταξη ή ο πολιτικός που είχε προσλάβει τον σαματατζή έβγαινε από τη δύσκολη θέση.
Αυτό που μαθαίνουμε από μικρά παιδιά είναι ότι από την καμινάδα, μια βραδιά του χρόνου, θα… κάνει επίσκεψη ο Άγιος Βασίλης. Θα είναι πολύ πιο χρήσιμο, νομίζουμε, το να μάθει κάποιος ότι στις καμινάδες έμπαινε κάποτε ο καπνοδοχοκαθαριστής. Έχοντας μαζί του φυσικά και τον συνεργάτη του. Ο ένας ανέβαινε στην κορυφή της καμινάδας, ο άλλος στην είσοδο της έπιανε το σχοινί που έριχνε ο πάνω και στο οποίο ήταν δεμένα τσαλιά, αφάνες, φρόκαλα και γενικά ό,τι εργαλείο μπορούσε να ξύσει το εσωτερικό της καμινάδας.
Αυτό γινόταν για όση ώρα χρειαστεί και ήταν μια δουλειά στην οποία δεν έμενες ανέπαφος, αφού όλη η μουτζούρα που υπήρχε στην καμινάδα σε… έβαφε μαύρο. Έτσι όπως εξελίσσεται η ζωή σήμερα πάντως, με τα τζάκια να δουλεύουν όλο και περισσότερο, δεν αποκλείεται ο καπνοδοχοκαθαριστής να ξαναγίνει της μόδας.
Ο λατερνατζής στην Παλιά Αθήνα
Αξέχαστη η ταινία «Λατέρνα, Φτώχεια και Φιλότιμο» με τους Βασίλη Αυλωνίτη και Μίμη Φωτόπουλο, η οποία περιγράφει τέλεια την εποχή της δόξας του συγκεκριμένου οργάνου. Εποχή στην οποία οι γειτονιές της Αθήνας έβλεπαν συχνά, καθημερινά, περισσότερους από έναν με τη λατέρνα στην πλάτη, έτοιμους να διασκεδάσουν τους κατοίκους.
Σήμερα, τόσες δεκαετίες μετά, είναι πιο δύσκολο, πιο σπάνιο να συναντήσεις στο Θησείο, για παράδειγμα, λατερνατζή. Και όποιοι… ξεχασμένοι υπάρχουν ακόμη, δυστυχώς δεν θυμίζουν σε τίποτα αυτό που βλέπαμε από τους Αυλωνίτη και Φωτόπουλο…
