Το Πάσχα πριν 100 χρόνια μέσα από ασπρόμαυρες φωτογραφίες

Εικόνες από μια άλλη εποχή

Το Πάσχα γιορτάζεται και γιορταζόταν ανέκαθεν σε όλη την Ελλάδα με μεγαλοπρέπεια και κατάνυξη. Τα ήθη και τα έθιμα πολλά και τηρούνταν με ευβάλεια ώστε να περάσουν από γενιά σε γενιά. Έτσι συνέβαινε και στην Αθήνα. Πλέον αυτό που μένει να θυμίζει εκείνη την εποχή είναι μερικές χειρόγραφες διηγήσεις και ρετρό ασπρόμαυρες φωτογραφίες.

Πάσχα στην Παλιά Ελλάδα, στην παλιά Αθήνα

«Πάσχα, Πασχαλιά, Ανάσταση, το ξεφάντωμα της ψυχής και της φύσης σε μία Λαμπρή γιορτή για τη λύτρωση, την αναγέννηση, την γονιμότητα. Η «πανήγυρις, πανηγύρεων», σύμφωνα με τους ύμνους. Και ενώ τα τελευταία πολλά χρόνια συνηθίζεται το Πάσχα να ταυτίζεται με μια μεγάλη έξοδο του πληθυσμού από τα αστικά κέντρα, τα πράγματα δεν ήταν έτσι παλιά. Στην παλιά Αθήνα η εικόνα ήταν τελείως διαφορετική.

Η κα Καμηλάκη, τέως διευθύντρια στο Κέντρο Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών είχε μιλήσει σχετικά με αυτό. «Το Πάσχα οι νοικοκυραίοι από τα Μεσόγεια κατέφθαναν στην πόλη με μουσικά όργανα να χαιρετήσουν τον “καλό κόσμο” σπίτι- σπίτι. Κατέληγαν στο Θησείο, όπου έψηναν αρνιά και κοκορέτσια και ξεφάντωναν μέχρι το πρωί, με τη συμμετοχή των Αθηναίων. Ο χορός είχε επικεφαλής των ιερέα και οι άλλοι ακολουθούσαν κατά ηλικία τραγουδώντας». Τότε γιόρταζαν όλη τη νέα εβδομάδα και κανένας νοικοκύρης δεν έμπαινε στο κτήμα του. Βεβαίως εξεταζόταν και η ωμοπλάτη από το σφάγιο, βάση του αρχαιοελληνικού εθίμου της ωμοπλατοσκοπίας για τα μαντέματα. Οι Αρματολοί και οι Κλέφτες δεν επιχειρούσαν καμιά επίθεση, αν δεν συμβουλεύονταν τη σπάλα του ψημένου αρνιού».

Ωστόσο, το υπαίθριο σούβλισμα του αρνιού το Πάσχα είναι ένα από τα παλαιότερα ελληνικά έθιμα με ρίζες μάλιστα, στην αρχαία Ελλάδα. Η παράδοση απαιτούσε οι αρχαίοι Έλληνες, σαράντα ημέρες μετά τον θάνατο των συγγενών τους, να μαγειρεύουν δίπλα από τον τάφο, καθώς πίστευαν ότι στο γεύμα που δίνεται μετά την ταφή και στο μνημόσυνο, συμμετέχει και ο ίδιος ο νεκρός. Οι αρχαίοι έψηναν αρνιά σε εστίες, έπιναν κρασί και χόρευαν για να τον τιμήσουν.

Οι εικόνες που έχουμε από τότε μιλούν από μόνες τους...

Πάσχα στη μεταπολεμική Αθήνα

Αργότερα στην μεταπολεμική Αθήνα, όταν το άστυ ήταν στην περιοχή της Κυψέλης και στο Κολωνάκι, οι βοσκοί από τα ορεινά, δηλαδή το Γαλάτσι και τον Υμηττό, κατέβαιναν με το κοπάδι των αρνιών στην πόλη. Οι μητέρες ανανέωναν το σπίτι και πηγαινοέρχονταν στο φούρνο της γειτονιάς με τις λαμαρίνες για να ψήσουν τα κουλούρια και τα τσουρέκια». Τη Μεγάλη Τετάρτη στα συστατικά του ευχέλαιου αποδίδονται θεραπευτικές ιδιότητες Από το αλεύρι οι νοικοκυρές «ανάπιαναν» τη ζύμη για το ψωμί και την κουλούρα της Λαμπρής. Την Μεγάλη Πέμπτη από το πρωί οι γυναίκες έβαφαν τα αβγά, παλιότερα με μπακάμι, με ριζάρι, φύλλα από κρεμμύδια κλπ.

Τη Μεγάλη Παρασκευή γινόταν η αποκαθήλωση και η ακολουθία του επιταφίου, του οποίου το στόλισμα έκαναν τα κορίτσια της ενορίας με άνθη εποχής. Παλιότερα τα παιδιά κρατώντας το σταυρό πήγαιναν στα σπίτια και έλεγαν το μοιρολόι της Παναγίας.

Το Μεγάλο Σάββατο το πρωί, οι πιστοί στόλιζαν το ναό με κλαδιά δάφνης με κορδέλες και δεντρολίβανο. Ο ιερέας λέγοντας το «Ανάστα ο Θεός» σκορπούσε δαφνόφυλλα. Οι πιστοί χτυπούσαν τα πόδια τους στο στασίδι αλλά και τις καμπάνεςγια να διώξουν τον θάνατο. Στην τελετή της Ανάστασης τα μεσάνυχτα, όταν ο ιερέας ψάλλει το «δεύτε λάβετε φως!» έτρεχαν οι νέοι να ανάψουν τη λαμπάδα τους, πρώτοι για γούρι και τα κορίτσια από κάποιον άντρα για να παντρευτούν.