Το έπος του 1940 γράφτηκε σε παγωμένα βουνά και ακριτικά χωριά. Οικισμούς που μέχρι και σήμερα τιμούν τους Έλληνες που έπεσαν στα χώματά τους για την ελευθερία της Ελλάδας. Στα ελληνοαλβανικά βουνά γράφτηκε μεγάλο μέρος της ιστορίας και στα χωριά της Ηπείρου δόθηκαν αλησμόνητες μάχες. Όπως η περίφημη Μάχη στο Καλπάκι. Ένα μικρό ελληνικό χωριό κοντά στα ελληνοαλβανικά σύνορα, το Καλπάκι έπαιξε καθοριστικό ρόλο κατά την πρώτη φάση του ελληνοϊταλικού πολέμου.
Το ιστορικό χωριό Καλπάκι αποτέλεσε σημείο σφοδρών συγκρούσεων το Νοέμβριο του 1940. Τα ιταλικά σχέδια για την κατάληψη της Ελλάδας προέβλεπαν αρχικά την αιφνιδιαστική επίθεση σε Ήπειρο και Κέρκυρα για την κατάληψή τους. Έπειτα επρόκειτο να περάσουν προς τη Μακεδονία και την Αθήνα. Καταστρώνοντας τα ελληνικά σχέδια αναχαίτισης των Ιταλών, ο υποστράτηγος Χαράλαμπος Κατσιμήτρος, Διοικητής της 8ης Μεραρχία Πεζικού ήταν σίγουρος για το πώς έπρεπε να αντιμετωπιστεί αυτός. Ήταν πεπεισμένος ότι στα στενά του Καλπακίου (της Ελαίας δηλαδή) ήταν το ιδανικό σημείο για να ανακοπεί η προέλαση των ιταλικών στρατευμάτων προς τα Ιωάννινα. Και υπήρχε πολύ συγκεκριμένος λόγος που το πίστευε αυτό.
Το έλος του Καλαμά θα αποτελούσε το φυσικό εμπόδιο που θα αποδυνάμωνε και θα αποτελούσε ένα σημαντικό εμπόδιο για τα ιταλικά τεθωρακισμένα. Και πράγματι επιβεβαιώθηκε σε αυτή του τη σκέψη. Τα ξημερώματα της 28ης Οκτωβρίου 1940 εκδηλώνεται η ιταλική επίθεση. Οι ιταλικές φάλαγγες άρχισαν να περνούν τα ελληνικά σύνορα. Το έργο της 8ης Μεραρχίας δεν ήταν καθόλου εύκολο.
Τις δύο πρώτες μέρες του Νοεμβρίου του 1940 οι Ιταλοί επιχειρούν πλέον να μπουν στα στενά του Καλπακίου ενώ η ιταλική αεροπορία και το πυροβολικό άρχισαν να βομβαρδίζουν τις θέσεις των Ελλήνων στρατιωτών. Η άμυνα των Ελλήνων δε θα έσπαγε τόσο εύκολα. Ο ελληνικός στρατός απάντησε με πυρά πεζικού και πυροβολικού ανακόπτοντας την πρώτη επίθεση.
Η συνέχεια είναι πιο δύσκολη για τους Έλληνες καθώς τα ιταλικά και αλβανικά στρατιωτικά τμήματα επωφελούμενα από τη χιονοθύελλα αιφνιδίασαν την ελληνική διμοιρία που βρισκόταν στο ύψωμα της Γκραμπάλας και κατάφεραν να το καταλάβουν. Μόνο για λίγες ώρες μιας και τα ξημερώματα της επόμενης μέρας το ύψωμα τελικά ανακαταλήφθηκε από τους Έλληνες. Οι Ιταλοί πέτυχαν με τη σειρά τους την ανακατάληψη της Γκραμπάλας.
Εκεί δόθηκε μάχη σώμα με σώμα και τα ελληνικά τμήματα κατάφεραν την οριστική κατάληψη και τον έλεγχο του υψώματος της Γκραμπάλας. Ταυτόχρονα μια εχθρική φάλαγγα αρμάτων επιτέθηκε στο Καλπάκι ανεπιτυχώς. Κατάφεραν μόνο να γίνουν εύκολη λεία για τα ελληνικά πυροβόλα. Οι επόμενες μέρες έδειχναν ότι οι Ιταλοί δεν μπορούσαν να αντιμετωπίσουν εύκολα τους Έλληνες στο Καλπάκι. Την 8η Νοεμβρίου τα ιταλικά τμήματα άρχισαν να υποχωρούν και να παίρνουν αμυντική θέση. Η νίκη ήταν πλέον γεγονός.
Οι απώλειες της 8ης Μεραρχίας κατά τη μάχη του Καλπακίου (Ελαία-Καλαμά), από την 1η μέχρι την 5η Νοεμβρίου, ανήλθαν σε 3 αξιωματικούς και 57 οπλίτες νεκρούς και σε 5 αξιωματικούς και 203 οπλίτες τραυματίες. Οι απώλειες των ιταλικών δυνάμεων, ωστόσο, σύμφωνα με τα στοιχεία του στρατηγού Πράσκα, ανήλθαν σε 17 αξιωματικούς και 354 οπλίτες νεκρούς και σε 65 αξιωματικούς και 1.134 οπλίτες τραυματίες. Ως αγνοούμενοι φέρονται 10 αξιωματικοί και 648 οπλίτες.
Η νίκη των Ελλήνων στη μάχη του Καλπακίου αποδείχθηκε καθοριστική. Αποτέλεσε εξαιρετικά κομβικό σημείο για την έκβαση του ελληνοϊταλικού πολέμου. Η κατάσταση ήταν σχεδόν μη αναστρέψιμη για τους Ιταλούς από τις πρώτες κιόλας μέρες.
Το Καλπάκι αποτελεί σήμερα ένα κεντρικό χωριό σε κομβικό σημείο στο νομό Ιωαννίνων. Βρίσκεται πάνω στην εθνική οδό που συνδέει την πόλη των Ιωαννίνων με την Κόνιτσα. Το χωριό είναι απλωμένο σε μια μεγάλη πλέον έκταση και διαθέτει τα πάντα εξυπηρετώντας τα χωριά του Πωγωνίου αλλά και της Κόνιτσας.
Και φυσικά οι μνήμες από το Έπος του '40 είναι ζωντανές και τιμούνται. Αν βρεθείς στο Καλπάκι θα δεις ότι στο λόφο πάνω από το χωριό δεσπόζει ο επιβλητικός μπρούντζινος ανδριάντας του Μαχητή του ’40. Πρόκειται για ένα μνημείο των πεσόντων στη Μάχη του Καλπακίου, που φιλοτεχνήθηκε από τον καθηγητή του Πολυτεχνείου και γλύπτη Λάζαρο Λαμέρα.
Το σίγουρο είναι ότι θα σε κυριεύσει δέος και συγκίνηση. Κάθε χρόνο πραγματοποιείται εκεί αναπαράσταση της μάχης του Καλπακίου. Στην είσοδο του χωριού υπάρχει επίσης και το Μουσείο Πολέμου 1940-41 το οποίο εγκαινιάστηκε το 1975. Στον προαύλιο χώρο του Μουσείου εκτίθενται βαρέα όπλα Πυροβολικού που χρησιμοποιήθηκαν στον Ελληνοϊταλικό Πόλεμο.
Το Καλπάκι είναι ένα ελληνικό χωριό με μεγάλη ιστορία που σου θυμίζει με τον πιο δυνατό τρόπο τις θυσίες και τον αγώνα των Ελλήνων για ελευθερία.
