Και ποιος δεν έχει πάει στη Θεσσαλονίκη και δεν έχει δει το Λευκό Πύργο. Το πιο διάσημο αξιοθέατο στην πόλη με ιστορία που χάνεται στα βάθη των αιώνων. Και ενώ πολλοί τον ξέρουν και τον θαυμάζουν, λίγοι γνωρίζουν πόσες χρήσεις έχει αλλάξει. Και όχι μόνο αυτό, αλλά ότι επίσης δεν λεγόταν πάντοτε Λευκός Πύργος. Του έχουν αποδοθεί διάφορες ονομασίες πριν καταλήξει στη σημερινή.
Η δημιουργία του και τα ονόματα
Ο Λευκός Πύργος αποτελεί ένα οχυρωματικό έργο που κατασκευάστηκε σύμφωνα με αναφορές μεταξύ 1450-70. Σήμερα το κτίσμα είναι ο, τι έχει απομείνει από την κατεδαφισμένη οθωμανική οχύρωση της πόλης. Αρχικά, λοιπόν, όταν κατασκευάστηκε δεν ονομαζόταν Λευκός Πύργος. Τον αποκαλούσαν Πύργο του Λέοντος, όπως αναφέρει τουρκική επιγραφή του 1535-1536, η οποία υπήρχε στην είσοδό του εξωτερικού περιβόλου ο οποίος πλέον είναι κατεδαφισμένος.
Αργότερα και συγκεκριμένα από τον 17ο αιώνα και μετά ονομαζόταν ανεπίσημα Kelemeriye Kal’asi δηλαδή Φρούριο της Καλαμαριάς. Αργότερα τον αποκαλούσαν και Πύργο των Γενιτσάρων ενώ το 1826, αποκτά το όνομα Πύργος του Αίματος, λόγω των σφαγών από τους Γενιτσάρους. Αυτό το όνομα διατηρήθηκε για κάποια χρόνια αργότερα λόγω της λειτουργίας του πύργου ως φυλακή μελλοθανάτων βαρυποινιτών και τόπο βασανιστηρίων. Μια εκδοχή για το όνομά του ως Λευκός Πύργος έχει ως εξής: Λέγεται ότι ένας Εβραίος κατάδικος, ο Nathan Guidili τον ασβέστωσε με αντάλλαγμα την ελευθερία του, το 1891.
Για ένα χρονικό διάστημα περίπου ως το 1912 κάποιοι τον ανέφεραν ως Πύργο του Άιματος και άλλοι ως Λευκό Πύργο. Άλλη εκδοχή, στηριγμένη στις έρευνες του Βασίλη Κ. Γούναρη πάνω σε βρετανικά αρχεία, αναφέρει πως η σημερινή ονομασία του κτίσματος δόθηκε μεταξύ των ετών 1883 και 1884 μετά από απαίτηση του σουλτάνου Αβδούλ Χαμίτ Β΄ ή από πρωτοβουλία του βαλή της πόλης Γκαλίπ, ο οποίος για να πετύχει την αλλαγή του ονόματος επικαλέστηκε το όνομα του σουλτάνου.
Ο Λευκός Πύργος και οι διάφορες χρήσεις του
Εκτός, όμως, από ονόματα, ο Λευκός Πύργος άλλαξε διάφορες χρήσεις και ετερόκλητες λειτουργίες κατά τη διάρκεια των αιώνων. Αν και η πρώτη χρήση του ήταν αμυντικός πύργος με κανόνια και αφού μετατράπηκε σε σκληρή φυλακή, αργότερα χρησιμοποιήθηκε ως στρατιωτικό κέντρο διαβιβάσεων και αεράμυνας. Ακολούθησαν κι άλλες αλλαγές καθώς φιλοξένησε αρχαιολογική συλλογή, έγινε μετεωρολογικός σταθμός και στέγη ναυτοπροσκόπων.
Μια από τις πιο χαρακτηριστικές χρήσεις του ήταν κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκόσμιου πολέμου από τα συμμαχικά στρατεύματα του Μακεδονικού Μετώπου. Το διάστημα 1915-1918 ο Λευκός Πύργος στέγαζε το κέντρο διαβιβάσεων και την αεράμυνα των Συμμάχων, του αγγλικού και του γαλλικού στρατού. Το παράλιο φρούριο με τους συμπαγείς τοίχους ήταν άτρωτο σε τυχόν εχθρικές αεροπορικές επιδρομές. Επιπλέον, λόγω της στρατηγικής του θέσης στον Θερμαϊκό ήταν το καλύτερο σημείο για την παρακολούθηση των εχθρικών δυνάμεων. Εκείνη την περίοδο, λοιπόν, οι Αγγλοι στρατιωτικοί του ναυτικού που εκτελούσαν υπηρεσία στον Πύργο αποφάσισαν ότι μπορούν να έχουν περισσότερη φρέσκια τροφή αντί για κονσερβοποιημένη. Είχαν φέρει, λοιπόν, και έτρεφαν στην ταράτσα του μνημείου κότες για αυγά και καλλιεργούσαν μαρούλια και άλλα κηπευτικά. Είχαν μεταμορφώσει την ταράτσα σε έναν κανονικό λαχανόκηπο.
Πηγή φωτογραφιών: Φωτοθήκη του Βρετανικού Μουσείου των Πολέμων, Λονδίνο
Ο Λευκός Πύργος στα νεότερα χρόνια
Ο Λευκός Πύργος πέρασε και από άλλα στάδια τα επόμενα χρόνια. Κατά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο και τη Γερμανική κατοχή, για λόγους προστασίας από τις αεροπορικές επιδρομές, η εξωτερική επιφάνεια του Λευκού Πύργου καλύφθηκε με διάφορες ζωγραφικές παραστάσεις για να παραπλανούνται τα αεροπλάνα στις επιχειρήσεις βομβαρδισμού της πόλης.
Από το 1983 έως το 1985, η εφορία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων συντήρησε και αναστήλωσε το μνημείο. Ο Λευκός Πύργος ήταν εσωτερικά αλλοιωμένος από τις επεμβάσεις που προκλήθηκαν από τις διάφορες χρήσεις των νεώτερων χρόνων. Έτσι το διαμόρφωσε ενόψει των εορτασμών για τα 2.500 χρόνια από την ίδρυση της Θεσσαλονίκης σε εκθεσιακό χώρο με σκοπό να στεγάσει μια μόνιμη έκθεση αφιερωμένη στη βυζαντινή ιστορική περίοδο της πόλης.
Σήμερα αποτελεί το διαμάντι του Θερμαϊκού. Ντόπιοι και ξένοι κάνουν πάντα μια στάση για να τον καμαρώσουν…
Αθήνα: Ποια είναι η Τρύπα της Μοίρας στην καρδιά της πρωτεύουσας
