Αν υπάρχει ένας άνθρωπος ο οποίος μπορούμε να πούμε ότι έβαλε τα θεμέλια του νεοκλασικισμού στην Αθήνα, αναμφίβολα αυτός είναι ο Θεόφιλος Χάνσεν. Ένας σπουδαίος Δανός αρχιτέκτονας o οποίος, ομολογουμένως, είναι λιγότερο γνωστός από τον μαθητή του, τον Ερνέστο Τσίλλερ. Έχοντας μετατρέψει τη Βιέννη σε ένα έργο τέχνης, μετέφερε αυτή την αισθητική του και στην Ελλάδα. Και το αποτέλεσμα ήταν η Αθήνα να αποκτήσει πραγματικά αριστουργήματα.
Τα πρώτα χρόνια
Ο Θεόφιλος Χάνσεν γεννήθηκε στην Κοπεγχάγη το 1813. Την εποχή που γεννιέται ο Θεόφιλος Χάνσεν το ιδεολογικό ρεύμα που σήμερα αποκαλούμε νεοκλασικισμό διανύει τη θριαμβευτικότερή του φάση. Πέρασε τα παιδικά του χρόνια στη Δανία όπου τελείωσε και τις σπουδές του. Τις σπουδές που θα τον κάνουν να χαρίσει μερικές νότες ομορφιάς και στην ελληνική πρωτεύουσα. Ως νεαρός φοιτητής μεγαλώνει σε ένα περιβάλλον απο ερεθίσματα μοναδικής αρχιτεκτονικής αισθητικής. Κοινό τους χαρακτηριστικό ο νεοκλασικισμός τον οποίο και αποφάσισε να μελετήσει. Αυτό σε συνδυασμό με την επιρροή που λάμβανε από φιλέλληνες διανοούμενους της εποχής, θα τον οδηγήσουν στα πρώτα ταξίδια στην Αθήνα. Η εγκατάσταση, εξάλλου, του μεγαλύτερου αδελφού του, Χριστιανού, στην Αθήνα το 1833, ήταν η καθοριστικός παράγοντας. Κάπως έτσι ξεκίνησε και το δικό του ταξίδι.
Ο Θεόφιλος Χάνσεν και η επαφή του με την Αθήνα
Ο Δανός αρχιτέκτονας δεν άργησε να προσαρμοστεί στον τρόπο ζωής και τον πολιτισμό της Ελλάδας μιας και εδώ τον περίμενε ο αδερφός του. Όταν, λοιπόν, το 1838 Θεόφιλος έφτασε στην Αθήνα, ο Χριστιανός είχε ήδη αναλάβει τον σχεδιασμό και την επίβλεψη του Πανεπιστημίου. Αυτό είναι και το πρώτο έργο στο οποίο θα συμμετάσχει ως βοηθός του αδελφού του ο Θεόφιλος. Δεν είναι υπερβολή, λοιπόν, να πούμε ότι η εγκατάσταση του Χάνσεν στην Αθήνα και η ενσωμάτωσή του στην καλλιτεχνική της εποχή ήταν η βάση για τον προσδιορισμό του ως καλλιτέχνης. Ήταν τα θεμέλια της μετέπειτα ατομικής του πορείας. Που κάθε άλλο παρά ασήμαντη ήταν.
Ο Θεόφιλος Χάνσεν δεν ήρθε στην Αθήνα θέλοντας απλώς να εφαρμόσει τις γνώσεις του. Φιλέλληνας και πνεύμα ανήσυχο όπως ήταν μελέτησε, σχεδίασε, να αποτυπώσει, αναστήλωσε αρχαία μνημεία και τα χρησιμοποιήσε ως πρότυπα στα αρχιτεκτονικά του δημιουργήματα.
Ο αρχιτέκτονας – εκπρόσωπος του νεοκλασικισμού
Εθνική Βιβλιοθήκη - www.nlg.gr
Βλέποντας κανείς τα έργα του Χάνσεν αντιλαμβάνεται πόσο βαθιά επηρεάστηκε από τον νεοκλασικισμό τον οποίο και υπηρέτησε πιστά. Πατώντας στέρεα στις βασικές αρχές του Διαφωτισμού και αντλώντας έμπνευση από την αρχαία Ρώμη αρχικά και από τα τέλη του 18ου αιώνα από την κλασική Ελλάδα, αυτό το στυλ αρχιτεκτονικής γίνεται σταδιακά περισσότερο αυστηρό και λιτό.
Η ιστορία δείχνει ότι από τις αρχές του 19ου αιώνα ο νεοκλασικισμός έχει εξαπλωθεί σε ολόκληρη την Ευρώπη, στη Ρωσία, στην Αμερική, ακόμη και στη μακρινή Αυστραλία. Ο Χάνσεν επηρεάζεται βαθιά αλλά διατηρεί ένα μοναδικό ταλέντο. Εφαρμόζει τον νεοκλασικισμό με την δική του πινελιά. Έχοντας εξετάσει τον πολιτισμό πάνω στον οποίο θα το εφαρμόσει. Αυτό φαίνεται και στα κτήρια που άφησε στην Αθήνα αλλά και την Βιέννη, την πόλη που αγάπησε όσο καμία.
Ο Θεόφιλος Χάνσεν και τα σπουδαία έργα του στην Αθήνα
Το Ζάππειον Μέγαρον - www.zappeion.gr
Περπατώντας στους δρόμους της Αθήνας σίγουρα έχεις περάσει δίπλα ή μπροστά από κάποιο αρχιτεκτονικό διαμάντι του Χάνσεν. Η αρχή του μεγάλου έργου του στην Ελλάδα έγινε τέσσερα χρόνια μετά την άφιξή του. Ο Αντώνιος Δημητρίου, πλούσιος ομογενής από την Τεργέστη, του αναθέτει τον σχεδιασμό ενός κτιρίου στην πλατεία των Ανακτόρων. Το κτίριο αυτό θα έχει καταστήματα στο ισόγειο και δύο ανεξάρτητες κατοικίες στους ορόφους. Πρόκειται για το κτίριο που βρισκόταν στη θέση όπου σήμερα είναι το ξενοδοχείο της «Μεγάλης Βρετανίας», και το οποίο κατεδαφίστηκε το 1960. Κατά την ανοικοδόμησή του ο αρχιτέκτων Βουτσινάς προσπάθησε να κρατήσει κάποια στοιχεία του Μεγάρου Δημητρίου, χωρίς ιδιαίτερη επιτυχία, στον κατά πολύ μεγαλύτερο όγκο του νέου κτιρίου.
Ερνέστος Τσίλλερ: Ο αρχιτέκτονας που γέμισε την Αθήνα «διαμάντια»
Από εκεί και μετά τα πράγματα ήταν πιο απλά καθώς ο Χάνσεν είχε μελετήσει τόσο το ελληνικό στοιχείο που κατάφερε να το ενώσει περίφημα με τις γνώσεις του στον νεοκλασικισμό. Το 1859 συνέλαβε, με αφετηρία το κτήριο του Πανεπιστημίου την λεγόμενη «Αθηναϊκή Τριλογία». Πρόκειται για το το συγκρότημα των κτηρίων του Πανεπιστημίου, της Ακαδημίας και της Βιβλιοθήκης που αποτελεί το σημαντικότερο αρχιτεκτονικό σύνολο της χώρας μετά την Ακρόπολη. Λίγοι γνωρίσουν ότι πίσω από αυτά τα αριστουργήματα βρίσκεται ο Θεόφιλος Χάνσεν και βέβαια ο αδερφός του που τον έφερε στην Ελλάδα. Σχεδίασε επίσης το Ζάππειο και έναν μεγάλο αριθμό ανεκτέλεστων έργων. Ανάμεσα σε αυτά είναι μια έπαυλη στην Αθήνα, ένα ανακτορικό συγκρότημα για τον Γεώργιο Α΄ στον Πειραιά και ένα ακόμη για την αυτοκράτειρα της Αυστρίας Σίσι, στην Κέρκυρα.
Ένα ακόμη σπουδαίο έργο του στην Αθήνα είναι το Αστεροσκοπείο. Πρόκειται μάλιστα για το τελευταίο έργο που θα επιβλέψει ο ίδιος στην Αθήνα πριν φύγει για τη Βιέννη. Είναι και το μόνο έργο στο οποίο επέγραψε «servare intamitanatum – Να μείνει ανέπαφο».
Ένα από τα σχέδια του Χάνσεν για το Αστεροσκοπείο.
Το μεγάλο του έργο στη Βιέννη
Η Βιέννη αποτέλεσε στην πραγματικότητα τον καμβά στον οποίο ξεδίπλωσε όλο του το ταλέντο ο Θεόφιλος Χάνσεν. Η πόλη μοιάζει με ένα ανοιχτό μουσείο και αυτό το οφείλει στον Δανό αρχιτέκτονα σε μεγάλο βαθμό. Μερικά από τα έργα του στη Βιέννη είναι ο Ελληνορθόδοξος Καθεδρικός Ναός Αγίας Τριάδος, το Παλαί Τοντέσκο, το Παλάτι του Αρχιδούκα Γουλιέλμου και η Ακαδημία Καλών Τεχνών Βιέννης. Δικό του είναι επίσης το Χρηματιστήριο της Βιέννης και το Κτίριο Αυστριακού Κοινοβουλίου της πόλης.
Μια ακούραστη και δημιουργική προσωπικότητα. Τα γραμμικά σχέδια δεν τον έβαλαν σε καλούπια. Ο Θεόφιλος Χάνσεν δεν ακολούθησε την πεπατημένη συναδέλφων του. Ενστερνίστηκε τον ελληνικό και αυστριακό πολιτισμό και πάνω σε αυτούς δούλεψε τα έργα του. Χωρίς να περιοριστεί από ένα αυστηρό αρχιτεκτονικό ύφος. Χωρίς καλούπια. Ελεύθερα και προσωπικά. Γι’ αυτό ίσως ακόμη και τα πιο κλασικά δημιουργήματά του μοιάζουν πάντα σύγχρονα. Σαν να ακολοθούν τον ρυθμό της εποχής...
Πηγή εξωτερικής φωτογραφίας: www.zappeion.gr
Ευάγγελος Ζάππας: Ο εθνικός Ευεργέτης που είχε όραμα για την Ελλάδα
