Γκάζι. Η συνοικία της Αθήνας με την ιδιαίτερη ιστορία και τα πολλά σκαμπανεβάσματα. Το 1857, με βασιλικό διάταγμα του Όθωνα κι έπειτα από ομόφωνη απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου Αθηναίων ιδρύεται το Αθηναϊκό εργοστάσιο της Γαλλικής Εταιρείας Αεριόφωτος. Σε αυτή τη φάση της ιστορίας του σύγχρονου κράτους, ηλικίας μόλις τριών δεκαετιών, η βιομηχανική επανάσταση αρχίζει να αχνοφαίνεται στον ορίζοντα. Όσον αφορά στην τοποθεσία, βρισκόμαστε στα νοτιοδυτικά της διασταύρωσης Ιεράς Οδού και Πειραιώς. Με το διάταγμα παραχωρείται στον Φραγκίσκο Φεράλδη το δικαίωμα σύστασης και εκμετάλλευσης του εργοστασίου αεριόφωτος (κοινώς γκαζιού) για το φωτισμό της πόλης. Η ανεύρεση του χώρου για την ανέγερση του βιομηχανικού αυτού συγκροτήματος, γίνεται με γνώμονα τη νευραλγικότητα του κεντρικού σημείου που βρίσκεται. Κάπως έτσι ξεκίνησαν όλα...
Στην ουσία το Γκάζι είναι τρίτη κορυφή του «πολεοδομικού τριγώνου» της Αθήνας, στον άξονα προς Πειραιά. Πολλά χρόνια αργότερα όταν και πια ολόκληρη η λεωφόρος θα φιλοξενεί στο μέτωπό της μεγάλο μέρος της βιομηχανικής ανάπτυξης Αθήνας και Πειραιά το συγκρότημα του εργοστασίου γκαζιού θα έχει σηματοδοτήσει το Α και το Ω αυτής της ανάπτυξης.
Άλλωστε, με το που παίρνουν μπρος οι καμινάδες του εργοστασίου αρχίζει αμέσως να δημιουργείται και το Γκαζοχώρι, ένα αστικό χωριό που παίρνει φυσικά το όνομά του από το εργοστάσιο φωταερίου. Γύρω από αυτό χτίζουν χαμόσπιτα και χαμηλά σπιτάκια οι μεροκαματιάρηδες που δουλεύουν στο εργοστάσιο. Στην γειτονιά των φτωχών εργατών, συγκεντρώνονται οίκοι ανοχής, μια λαχαναγορά, συνεργεία αυτοκινήτων, βιοτεχνίες, και ορισμένα διάσπαρτα καφενεία. Ήταν η εποχή όπου περιοχές στην Παλιά Αθήνα είχαν άλλες ονομασίες και άλλαξαν μέσα στο χρόνο.
Οι τέσσερις φάσεις του εργοστασίου
Όσον αφορά στην κατασκευή και λειτουργία του εργοστασίου αυτή ακολουθεί τέσσερις φάσεις:
Α' (1862-1887): Δημιουργούνται τα πρώτα κτίρια και τοποθετούνται μηχανήματα όπως κλίβανοι απόσταξης (φούρνοι), αεριοφυλάκια για την αποθήκευση, καμινάδα, αίθουσα καθαρισμού, υδατοδεξαμενές, αποθήκες και κατοικία διευθυντή.
Β' (1887-1920): Διευρύνονται οι ανάγκες χρήσης του φωταερίου. Εκτός από τον δημοτικό φωτισμό των δρόμων, στους χρήστες του γκαζιού προστίθενται σπίτια και βιομηχανίες. Το εργοστάσιο αποκτά νέα ιδιοκτησία (Σερπιέρη, der Vol), και επεκτείνεται ενόψει των Ολυμπιακών Αγώνων του 1896. Ανεγείρεται νέα καμινάδα, σειρά φούρνων, δύο αεροφυλάκια, καθώς και κτίρια για την εξυπηρέτηση των εργαζομένων (αποδυτήρια, λουτρά, κουρείο κλπ.) Ο χώρος αποκτά τη μορφή που βλέπουμε σήμερα.
Γ' (1920-1952): Εισάγεται η γερμανική τεχνολογία για τη βελτίωση της ποιότητας του αερίου, προστίθεται νέα μονάδα παραγωγής και τρίτη καμινάδα, ενώ εγκαθίσταται πρωτοποριακή τεχνολογία παραγωγής υδαταερίου. Μόλις λήγει το συμβόλαιο με την Γαλλική εταιρεία, το 1938, το εργοστάσιο περιέρχεται στον Δήμο ως Δημοτική Επιχείρηση Φωταερίου Αθηνών (ΔΕΦΑ).
Δ' (1952-1984): Παρά την οικοδομική ανασυγκρότηση της πόλης, τη δεκαετία του ‘60, το εργοστάσιο αρχίζει σταδιακά να υπολειτουργεί, αφού η μορφή ενέργειας που παράγει θεωρείται πια «ξεπερασμένη». Το 1983 διακόπτεται η διαδικασία παραγωγής αερίου από κάρβουνο και το δίκτυο ενώνεται με τα Ελληνικά Διυλιστήρια Ασπροπύργου, όπου καθιερώνεται η παραγωγή με την τεχνολογία της νάφθας. Μόλις ένα χρόνο αργότερα η λειτουργία του εργοστασίου κρίνεται αναχρονιστική, με αποτέλεσμα την αναστολή του, όχι μόνο εξαιτίας της ρύπανσης, που προκαλεί, αλλά κυρίως λόγω της τοποθεσίας του στο κέντρο της Αθήνας, κοντά στην Ακρόπολη. Το εργοστάσιο θεωρείται πια επικίνδυνο και μολυσματικό. Η πολιτεία αποφασίζει να αλλάξει ακόμα και το όνομα της περιοχής- το Γκαζοχώρι βαφτίζεται Γκάζι.
Έκτοτε, στο επίκεντρο της ανάπλασης και αναγέννησης του χώρου μπαίνουν η κοινωνική και οικονομική σημασία του εργοστασίου του Φωταερίου επί σειρά δεκαετιών για την πρωτεύουσα αλλά και η σημαντική αρχιτεκτονική του.
Γκάζι: Η δυναμική επιστροφή στο αθηναϊκό χάρτη
Παράλληλα, με ένα ρυθμιστικό σχέδιο (το 1984) και ένα Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο το (1988), η πολιτεία προσπαθεί να αναβαθμίσει την περιοχή, ευελπιστώντας πως έτσι θα μετατραπεί σε «πολιτιστική κυψέλη», αλλά και σε μία βιώσιμη επιλογή για όλους εκείνους που ίσως δουν στο Γκάζι το σπίτι τους. Τα σχέδια όμως προχωρούν αργά ή και αδρανούν και το κοινό δεν δείχνει μεγάλη ζέση να επισκεφτεί αυτό το μέρος. Η εγκατάλειψη έρχεται και περικυκλώνει σιγά-σιγά το Γκάζι.
Θα χρειαστεί να περάσει περισσότερο από μια δεκαετία για να ξεκινήσει η επισκευή-αποκατάσταση και επαναχρησιμοποίηση των παλαιών κτιρίων στη σημερινή Τεχνόπολη. Οι εργασίες ξεκινούν στα τέλη της δεκαετίας του 1990 και ολοκληρώνονται λίγο πριν τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004. Η Τεχνόπολη (η οποία αρχίζει να αποτελεί και τη στέγη του δημοτικού ραδιοφωνικού σταθμού Αθήνα 9,84) και η ολοένα και μεγαλύτερη διοργάνωση πολιτιστικών εκδηλώσεων εντός της, προσελκύει διαρκώς Αθηναίους στον ιστορικό χώρο του εργοστασίου και ξαναβάζει με δυναμικό τρόπο το Γκάζι στον αθηναϊκό χάρτη.
Παράλληλα συμβαίνουν και άλλες διεργασίες που βαθμηδόν το «απογειώνουν», όπως η ενοποίηση των αρχαιολογικών χώρων που έδωσε εικόνα συνέχειας ανάμεσα στο Γκάζι με το Θησείο αλλά και το Μοναστηράκι μέσω της πεζοδρομημένης νότιας Ερμού. Αν περπατήσετε σε αυτούς τους δρόμους, θα βρείτε και το εγκαταλελειμμένο σπίτι με την «πήλινη γυναίκα» στην καρδιά της Αθήνας.
Λίγα χρόνια μετά, το 2007, εγκαινιάζεται και το μετρό του σταθμού Κεραμεικός. Η περιοχή βλέπει την ανάπτυξη να την «επισκέπτεται» με ιλιγγιώδεις ρυθμούς. Η πλατεία στην οποία ξεβράζει τους Αθηναίους το μετρό, περικυκλώνεται από μπαρ και εστιατόρια. Μέσα σε πέντε χρόνια, το Γκάζι συσπειρώνει πια το μεγαλύτερο μέρος της αθηναϊκής εναλλακτικής διασκέδασης. Όποιος δεν πίνει εδώ τα ποτά του ή δεν τρώει σε ένα από τα «ψαγμένα» μεζεδοπωλεία και εστιατόρια της νέας εποχής, απλώς είναι εκτός κλίματος. Το κοντινό Ψυρρή, συνοικία στην Αθήνα με στυλ και ταυτότητα, έχει άλλωστε πια εκπέσει και η συνέχεια της διασκέδασης έχει μετατοπιστεί μέσα σε ελάχιστο χρόνο στο Γκάζι.
Το μενού έχει απ’ όλα- bar, club, αφτεράδικα, bar σε αυλές, bar σε ταράτσες που κοιτάζουν απευθείας τα φουγάρα της Τεχνόπολης, φτηνά μεζεδοπωλεία, ακριβά μεζεδοπωλεία... Ταυτόχρονα δημιουργούνται στην περιοχή και αρκετά θέατρα και εναλλακτικοί πολυχώροι όπως το Bios.
Σωφρονίου, Βουτάδων, Τριπτολέμου, είναι μερικοί μόνο δρόμοι και στενά της περιοχής που μέχρι τότε κανείς Αθηναίος δεν γνώριζε αλλά πια, γεμίζουν από άκρη σε άκρη με bar και φαγάδικα. Να σημειωθεί εδώ ότι πριν «ξετρελαθεί» όλο το λεκανοπέδιο με το Γκάζι η gay κοινότητα είχε χτίσει πολύ καιρό νωρίτερα εδώ τη φωλιά για τη διασκέδασή της. Είμαστε πια στα χρόνια που οι Έλληνες, ζουν μια «δεύτε λάβετε τελευταίον ασπασμόν» έκφανση της άνετης ζωής που είχαν συνηθίσει επί δεκαετίες.
Γκάζι: Η νεοελληνική έκδοση του Soho
Σε αυτό το timing, οι Αθηναίοι έχουν πείσει τον εαυτό τους πως το Γκάζι είναι η νεοελληνική έκδοση του Soho. Η περιοχή έχει γίνει πια η πιο χαρακτηριστική περίπτωση αυτού που ονομάζεται gentrification, ο… εξευγενισμός δηλαδή μιας κατά τ' άλλα παρακμιακής ή γκετοποιημένης περιοχής και η αναγέννησή της της σε πρότυπο οικιστικής αναβάθμισης μέσω της εισροής ιδιωτικών κεφαλαίων.
Μάλιστα, μέσα στην επταετία της ανάπτυξης δεν είναι λίγοι οι Αθηναίοι που αγοράζουν ή νοικιάζουν εδώ ένα loft σε τιμή… χρυσού. Στο δια ταύτα όμως, η γενική εικόνα που δίνουν τα ενδότερα του Γκαζιού είναι μάλλον ένας νεοελληνικός πολεοδομικός αχταρμάς που περιλαμβάνει από εγκαταλελειμμένα νεοκλασικά κι ογκώδεις μεταπολεμικές πολυκατοικίες μέχρι χαμόσπιτα που καταρρέουν και ανεκμετάλλευτα οικόπεδα γεμάτα μπάζα.
Με το που ξεκινάει να χτυπάει την Ελλάδα η οικονομική κρίση από το 2008 και έπειτα, κάθε χρονιά και από λίγο, το Γκάζι χάνει ολοένα και περισσότερο έδαφος. Η άναρχη και πρόχειρη δημιουργία της διασκέδασης εδώ το κάνουν στο τέλος να στέκει ημιτελές και αμήχανο μπροστά στη νέα -δύσκολη- εποχή. Από το 2012 και έπειτα αρχίζει να φυτοζωεί και μάλιστα για πολλά χρόνια γίνεται η σκιά του παλιού, λαμπερού εαυτό του.
Παρ’ όλα αυτά η σταθερή ύπαρξη της Τεχνόπολις η οποία στο πέρασμα των χρόνων έχει ταυτιστεί πια με διοργανώσεις που συσπειρώνουν εδώ όλη την πόλη- από τα Jazz Festivals στις μεγάλες εκθέσεις φωτογραφίας και από εκεί στο μεγάλο γιορτινό πάρκο που στήνεται κάθε Χριστούγεννα στην πόλη, ο χώρος των 30.000 στρεμμάτων με «σήμα κατατεθέν» τις κόκκινες καμινάδες δεν αφήνουν το Γκάζι να πεθάνει, και αυτά που φάνηκε ότι ήταν τα πιο αγαπημένα μαγαζιά των Αθηναίων συνεχίζουν την λειτουργία τους.
Σίγουρα όμως η φούσκα έχει σπάσει οριστικά. Σήμερα, η πλειονότητα της διασκέδασης χτυπά στα μεγάλα ξενυχτάδικα- ελληνάδικα και club- στα πλάγια της Τεχνόπολις στην Ιερά Οδό.
