Η Πορτάρα είναι η… μεγαλύτερη πόρτα της Νάξου και φυσικά το σήμα κατατεθέν της.
Πρόκειται για την πιο επιβλητική μαρμάρινη «Πόρτα» των Κυκλάδων, γνωστή και στους ντόπιους ως η Πορτάρα. Ξεκίνησε να χτίζεται τον 6ο αιώνα π.Χ. , από τον τύραννο Λύγδαμι σύμφωνα με τις προδιαγραφές του ναού του Ολυμπίου Διός στην Αθήνα και της Ήρας στη Σάμο, θέλοντας να παρουσιάσει ένα ναό μεγαλύτερο .
Η Πορτάρα, αποτελείται από 4 μονόλιθους κατασκευασμένους από ναξιακό μάρμαρο με μήκος πάνω από 6 μέτρα και βάρους περίπου 20 τόνων. Είναι Ιωνικού ρυθμού, είχε μήκος 59 μέτρα και πλάτος 28 μέτρα. Ενώ η είσοδός της βρισκόταν στην δυτική πλευρά. Γεγονός ασυνήθιστο σε ναούς τέτοιου τύπου. Η πύλη που σώζεται σήμερα οδηγούσε από τον πρόδρομο στο σηκό του ναού . Τριγύρω διακρίνονται ίχνη από τα θεμέλιά του καθώς και τα θεμέλια της περιμετρικής κιονοστοιχίας που δεν ολοκληρώθηκε ποτέ.
Πολύ αργότερα, τα πρώτα χρόνια του χριστιανισμού τον 6ο ή 7ο αιώνα, ο ναός μετατράπηκε όπως συνηθιζόταν εκείνη την περίοδο σε βασιλική εκκλησία, πάνω στα ερείπια του με εγγεγραμμένη αψίδα. Διάφορα μαρμάρινα τμήματά του χρησιμοποιήθηκαν κατά την περίοδο της ενετοκρατίας για την κατασκευή του Κάστρου της Χώρας.
Η ιστορία της Πορτάρας έχει διάφορες φήμες να την ακολουθούν. Το ορθογώνιο σχήμα της, έχει προσανατολισμό προς τη Δήλο .Ήταν αφιερωμένη στον θεό Απόλλωνα. Επίσης στα Παλάτια εγκατέλειψε ο Θησέας την Αριάδνη που την είχε «αρπάξει» φεύγοντας από την Κρήτη, μετά τον φόνο του Μινώταυρου. Στη συνέχεια την έκλεψε ο Διόνυσος. Έτσι θεωρείται ο τόπος στον οποίο γιορτάστηκαν τα πρώτα «Διονύσια».
Το νησάκι δεν συνδεόταν με τη Νάξο μέχρι το 1919. Σήμερα ενώνεται με τη στεριά με πλακόστρωτο μονοπάτι. Επειδή η στάθμη των υδάτων της θάλασσας από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα έχει υψωθεί αρκετά, τα αρχαία παράλια έχουν καλυφθεί από νερά. Έτσι σήμερα ξέρουμε ότι τα Παλάτια στην αρχαιότητα ήταν ένας χαμηλός λόφος απέναντι από το Κάστρο και ενδιάμεσα υπήρχε μια πεδινή έκταση.
