Ξεφυλλίζοντας μνήμες και ανατρέχοντας στο παρελθόν καταλαβαίνει κανείς ότι η ιστορία του Πειραιά χάνεται στα βάθη των αιώνων. Μάλιστα ο Πειραιάς κάποτε ήταν αποτελούσε νησί, όπως δηλώνει και η ονομασία του, η οποία προήλθε από το ρήμα «περαιόω» που σημαίνει «περνώ κάποιον αντίκρυ». Αργότερα, ενώθηκε με την ξηρά από τις προσχώσεις υλικού που κατέβαζαν οι χείμαρροι. Έτσι, δημιουργήθηκε μια χερσόνησος, η λεγόμενη σήμερα «Πειραϊκή χερσόνησος».
Ο Πειραιάς και η πρόσφατη ιστορία του
Σήμερα αποτελεί το πρώτο και μεγαλύτερο λιμάνι της χώρας. Είναι ένα από τα πιο σημαντικά βιομηχανικά και εμπορικά κέντρα στην Ελλάδα, αποτελώντας το μεγαλύτερο σε επιβατική κίνηση λιμάνι στην Ευρώπη. Ειδικά όσον αφορά τη χώρα μας, συνδέει ακτοπλοϊκά την πρωτεύουσα με τα νησιά του Αιγαίου ενώ αποτελεί ένα σημαντικό προορισμό για κρουαζιερόπλοια εντός της Μεσογείου.
Ενώ ανέκαθεν αποτελούσε κέντρο εμπορίου και συναλλαγών λόγω της θέσης του, ο Πειραιάς φαίνεται να γνώρισε μεγάλη άνθιση με την μεταφορά της πρωτεύουσας του νεοσύστατου τότε ελληνικού κράτους στην Αθήνα το 1834. Τότε οπότε η περιοχή επανακατοικήθηκε και ξεκίνησε μια περίοδος ανάπτυξης, με την σταδιακή αύξηση του πληθυσμού της και τον άρτιο πολεοδομικό της σχεδιασμό με βάση το σύστημα που εφάρμοσε ο Ιππόδαμος ο Μιλήσιος στον σχεδιασμό του αρχαίου Πειραιά, που αποτελεί πρότυπο πολεοδομικού σχεδιασμού μέχρι και σήμερα.
Οι φωτογραφίες από το παρελθόν μας δίνουν μια εικόνα από την σταδιακή ανάπτυξή του αλλά και την περίοδο πριν από τη μεγάλη άνθσιη.
Ο Πειραιάς το 1916
Στις 15 Φεβρουαρίου του 1854, το λιμάνι αποκλείστηκε από Άγγλους και Γάλλους και ο αποκλεισμός συνοδεύτηκε από την κατοχή της Αθήνας έως τις 20 Φεβρουαρίου 1857, λόγω της επιμονής του βασιλιά Όθωνα να αναλάβει εκστρατεία για την απελευθέρωση της Θεσσαλίας. Το 1895 οι κάτοικοι του Πειραιά έφθαναν τις 50.000 και το λιμάνι του θεωρείτο το πρώτο λιμάνι της χώρας, που η φήμη του ξεπερνούσε τα σύνορά της. Κατά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο βομβαρδίστηκε πολλές φορές από τους Γερμανούς αλλά και από τους συμμάχους, τόσο η πόλη όσο και το λιμάνι.
Ο Πειραιάς το 1935
Η πρόταση να γίνει ο Πειραιάς πρωτεύουσα
Λίγοι ξέρουν ότι ο Πειραιάς είχε προταθεί το 1832 από τον Gutensohn, αρχιτέκτονα του Λουδοβίκου Α’ της Βαυαρίας, για πρωτεύουσα της Ελλάδας. Αυτή μάλιστα, σύμφωνα με το σχέδιο, θα επεκτεινόταν σταδιακά προς την Αθήνα. Το μεγάλο λιμάνι ως κέντρο εμπορίου θα μπορούσε να είναι η πρωτεύουσα., σύμφωνα με τον τον Gutensohn. Τελικά έγινε το αντίστροφο αφού επιλέχθηκε η Αθήνα για πρωτεύουσα και ο Πειραιάς αργότερα ενσωματώθηκε στην περιφέρεια πρωτεύουσας.
Η Φρεαττύδα
Ο Πειραιάς του περασμένου αιώνα
Το Χατζηκυριάκειο από τη θάλασσα το 1955
Η εικόνα του Πειραιά τον περασμένο αιώνα δεν θυμίζει σίγουρα κατά πολύ την σημερινή το λιμάνι αγκυροβολούσαν κυρίως ψαροκάικα. Η καθέλκυση μεγάλων πλοίων ήταν κοινωνικό γεγονός, που συγκέντρωνε πλήθη κόσμου στις προβλήτες. «Το ρολόι» δεν ήταν εκείνο στο Πασαλιμάνι αλλά το εμβληματικό κτίριο του ρολογιού στο λιμάνι. Οι μισοί και βάλε δρόμοι ονομάζονταν «λεωφόροι». Η γειτονιά γύρω από την Πλατεία Αλεξάνδρας λεγόταν Συνοικία Τσίλλερ. Καθόλου τυχαίο καθώς τόσες ήταν οι επαύλεις που είχε σχεδιάσει εκεί ο ταλαντούχος αρχιτέκτονας.
Το Ρολόι το 1939
Ο Πειραιάς του προηγούμενου αιώνα, και του αιώνα πριν από αυτόν, είναι σχεδόν μια άλλη πόλη. Τόσο διαφορετική, που εκπλήσσεσαι όταν αναγνωρίζεις έναν δρόμο, ένα σημείο, ένα από τα ελάχιστα εναπομείναντα μεγαλοπρεπή κτίρια. Μετά τον πόλεμο, παρατηρείται μια σταθερή εξέλιξη του Πειραιά. Στις αρχές του 20ού αιώνα το λιμάνι του Πειραιά αναδείχθηκε το πρώτο σε σπουδαιότητα λιμάνι της Ελλάδας και έκτο στη Μεσόγειο. Η πόλη του έγινε η δεύτερη σε πληθυσμό της χώρας.
Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, το 1922, ο πληθυσμός του Πειραιά αυξήθηκε ταχύτητα. Έφτασαν εκεί 100.000 περίπου πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία, που εγκαταστάθηκαν στις άλλοτε εξοχικές περιοχές του.
Σήμερα την εικόνα που είχε ο παλιός Πειραιάς μένουν να θυμίζουν οι φωτογραφίες…
Πασαλιμάνι, 1932
Στο λιμάνι το 1961
Πηγή φωτογραφιών: Αρχείο Πουλίδη/ PORTO LEONE , ΠΕΙΡΑΙΑΣ ΤΟ ΛΙΜΑΝΙ ΜΑΣ
Πηγή εξωτερικής φωτογραφίας: Αρχείο Πουλίδη
Όταν η Αθήνα ήταν μια επαρχία περίπου 120.000 κατοίκων
